Jak pisał Mikołaj Gogol: Nie można powiedzieć człowiekowi: nie postępujesz jak należy, nie wskazawszy mu równocześnie właściwej drogi. To jedna z ważniejszych prawd wychowawczych. Owa odpowiedzialność oraz pomoc w poszukiwaniu i planowaniu życiowej drogi spoczywa nie tylko na rodzicach uczniów, ale również na barkach nauczycieli, wychowawców, pedagogów.
Uczniowie powinni opuszczać mury szkoły jako ludzie o ukształtowanych poglądach, wyrobionym systemie wartości, oraz bardziej dojrzali emocjonalnie. Człowiek, aby mógł dokonać właściwego wyboru, musi przede wszystkim należycie rozpoznać wszystkie aspekty, możliwości, zagrożenia, a przede wszystkim – szanse. Tylko wówczas może wybrać mądrze i rozważnie. Niektórzy psycholodzy nawet twierdzą, że to nasze wybory ukazują, kim naprawdę jesteśmy, o wiele bardziej niż nasze zdolności. Jest to bowiem duże wyzwanie i odpowiedzialność, a jednocześnie decyzja, która pociąga za sobą dalsze konsekwencje i wpływa w sposób znaczący na nasze życie.
signpost
Młodzi ludzie zanim wybiorą dostosowaną do indywidualnych możliwości, predyspozycji i zainteresowań ścieżkę kształcenia, powinni przede wszystkim uzyskać wsparcie szkoły, aby poznać swoje mocne i słabe strony oraz strukturę kształcenia. Jest ona dosyć elastyczna i każdy może bez barier zaplanować swoją indywidualną ścieżkę kariery tak, jak sobie zamarzy. Chodzi jednak o to, by planować mądrze. I tak, jeśli zamiarem wybierających szkołę ponadgimnazjalną jest zakończenie edukacji na średnim poziomie, to nie powinni udawać się do liceum ogólnokształcącego, tylko do szkoły zawodowej, a nawet szkoły zasadniczej. Jeśli zaś decydują się na liceum ogólnokształcące, powinni z góry zakładać kontynuację kształcenia na studiach lub co najmniej w szkole policealnej.
W zgodzie z rynkiem pracy
Oczywiście wykształcenie po ukończeniu kolejnych etapów można uzupełniać, jeśli jest taka potrzeba lub wola zainteresowanego. Aby mieć wysokie szanse aktywności zawodowej, mniejsze znaczenie ma wybór ścieżki kształcenia, a ważniejsze jest to, aby zakończyć to zamierzenie posiadaniem zawodu. Niezwykle ważne jest też dostosowanie szkolnictwa do oczekiwań rynku pracy. Powierzanie pieczy nad szkołami ponadgimnazjalnymi samorządom miało właśnie na celu lepsze dopasowanie do oczekiwań lokalnej społeczności, a z drugiej strony do rynku pracy. To samorządy powiatowe odpowiadają za realizację polityki rynku pracy mając w swoich strukturach urzędy pracy.
Priorytety „Strategii Lizbońskiej” nakreślone w roku 2000 przez Radę Europy to m.in.: wzrost wykształcenia i kształcenie ustawiczne oraz mobilność na rynku pracy. Oznacza to, iż celem polityki jest społeczeństwo edukacyjne i elastycznie reagujące na potrzeby rynku pracy. Instrumentami służącymi do realizacji tej polityki są oświata i poradnictwo.
Uczyć się przez całe życie
W centrum zainteresowania europejskiej polityki na rzecz uczenia się przez całe życie stawiana jest osoba ucząca się. Oznacza to między innymi, że niezbędne jest: równorzędne traktowanie efektów uczenia się zdobytych niezależnie od sposobu, miejsca i czasu, docenianie tych efektów także w systemach nadawania formalnych kwalifikacji. Odpowiedzią systemu oświaty jest wdrażana reforma programowa, która zakłada wzmocnienie kształcenia ogólnego w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe poprzez wprowadzenie nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego stanowiącej dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych spójną całość. Edukacja w szkole ponadgimnazjalnej zamyka rozpoczęty w gimnazjum cykl kształcenia ogólnego. Funkcjonują również instytucje świadczące usługi z zakresu poradnictwa zawodowego i informacyjne.
Regulacje prawne umożliwiające organizację poradnictwa zawodowego, to zapis artykułu 1. ust. 14 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, który stwierdza: System oświaty zapewnia w szczególności przygotowanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia. Z kolei w art. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela czytamy, iż nauczyciele zatrudnieni w szkołach i placówkach mają obowiązek rzetelnie realizować zadania i wspierać każdego ucznia w jego rozwoju. Strategia uczenia się przez całe życie wymaga umiejętności podejmowania ważnych decyzji, poczynając od wyboru szkoły ponadgimnazjalnej, kierunku studiów lub konkretnej specjalizacji zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania swoich kwalifikacji, aż do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu. Ponadto na III i IV etapie edukacyjnym w Załączniku nr 4 rozporządzenia MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół stwierdzono: Szkoła ma obowiązek przygotować uczniów do podejmowania przemyślanych decyzji, także poprzez umożliwianie im samodzielnego wyboru części zajęć edukacyjnych… (Dz. U. z 2009 r. nr 4 poz. 17).
Obowiązek realizacji wcześniej cytowanych zapisów spoczywa na dyrektorze szkoły i placówki, który organizuje jej pracę przy pomocy nauczycieli posiadających (co najmniej) wyższe wykształcenie zawodowe i umiejętności pedagogiczne w zakresie nauczanych przedmiotów – rozporządzenie MEN z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (…). I tak w §22 zapisano: kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach i placówkach posiada osoba, która ukończyła studia magisterskie lub podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego (Dz. U. Nr 50 poz. 400). Zgodnie z projektem rozporządzenia MEN z dnia 24 czerwca 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych (…) szkołach i placówkach jest ona organizowana również w formie działań pedagogicznych mających na celu rozpoznanie indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych uczniów oraz planowanie sposobów ich zaspokojenia w tym w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej poprzez: doradztwo edukacyjno-zawodowe; zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej organizowane w celu wspomagania uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych, przy wykorzystywaniu aktywnych metod pracy.
Najpierw diagnoza
Zadania doradcy zawodowego, w omawianym projekcie, ujęto w sposób bardziej elastyczny, rozszerzając je także na nauczycieli planujących i realizujących zadania z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego w szkole lub placówce. Należą do nich m.in.:
- systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje edukacyjne i zawodowe oraz
- pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej,
- gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia,
- udzielanie indywidualnych konsultacji uczniom i rodzicom,
- prowadzenie zajęć przygotowujących uczniów do świadomego planowania kariery i podjęcia roli zawodowej,
- koordynowanie działalności informacyjno-doradczej prowadzonej przez szkołę i placówkę,
- współpraca z innymi nauczycielami w tworzeniu i zapewnieniu ciągłości działań w zakresie doradztwa edukacyjno – zawodowego.
Potrzeba wsparcia
Doradztwo zawodowe jest niezwykle ważne i potrzebne, a jego koszty znacznie mniejsze, od kosztów źle podjętych decyzji u progu drogi edukacyjnej. Młodym ludziom potrzebne jest wsparcie, a obowiązkiem szkoły i współpracujących z nią instytucji, jest udzielenie tego wsparcia. Na pewno przydatne są również inne formy działalności wychowawczej szkoły, jak chociażby: kontakty z pracodawcami, udział w dniach otwartych szkół i wyższych uczelni, kierowanie zainteresowanych do instytucji zajmujących się poradnictwem zawodowym. Możliwości jest wiele, najważniejsze jednak aby nauczyciele, wychowawcy, szkolni pedagodzy czy doradcy zawodowi wykorzystywali ten potencjał i przygotowywali młodych ludzi do trafnych wyborów, począwszy od szkoły gimnazjalnej.
Wyobraźnia jest ważniejsza niż wiedza – twierdził Albert Einstein. Młodym Polakom życzę więc zawsze wyobraźni w podejmowaniu życiowych decyzji.
Karol SEMIK
Mazowiecki Kurator Oświaty
