MegaBaza edukacyjna Perspektywy®


Kto ma dużo czasu, ten przed maturą robi sobie powtórkę ze wszystkiego. Kto jednak nie ma czasu, bierze się tylko za to, co najważniejsze. Ale co jest najważniejsze? Właściwie to tylko trzy rzeczy: literatura wojenna, literatura miejska i literatura wiejska. Cała reszta to przypisy do wojny, miasta bądź wsi. Jak człowiek sobie wbije do głowy to, co wiąże się z jednym z tych trzech zagadnień, to murowane, że sobie poradzi z wypracowaniem na maturze.

 

Choćby temat tego wypracowania dotyczył zupełnie nieznanej lektury, to przecież będzie się ona wiązała albo z problematyką wiejską, albo miejską, albo też wojenną. Niczego innego w literaturze nie wymyślono. A jeśli nawet wymyślono, to szkoły trzymają się od tego z daleka.

A jak ktoś ma szczęście, to trafi mu się dwa w jednym, np. wieś i wojna (chociażby Potop Henryka Sienkiewicza), a wyjątkowi szczęściarze mogą nawet liczyć na trzy w jednym (chociażby Przedwiośnie Stefana Żeromskiego, gdzie miastem jest Warszawa, a wcześniej Baku i Moskwa, wsią jest Nawłoć, potem Chłodek, zaś wojna to rewolucja bolszewicka, a potem wojna polsko-radziecka).

Oczywiście szczęściu można dopomóc i po prostu powtórzyć materiał tak, aby z każdej lektury wydobyć jeden ze wspomnianych motywów. Po dobrze wykonanej powtórce potem wszędzie będzie się widzieć wieś, miasto bądź wojnę. A czasem wszystko naraz. Ja, odkąd uczę języka polskiego, nie omawiałem jeszcze tekstu, który byłby o czymś innym. Nawet miłość dzielimy na wojenną (patrz np. poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego), miejską (np. poezja Juliana Tuwima) i wiejską (np. poezja Bolesława Leśmiana). Pół królestwa oddam temu, kto wskaże mi utwór, który nie byłby ani wojenny, ani miejski, ani wiejski, tylko zupełnie inny.

Literatura wojenna

Skoro już wiemy, że lektury szkolne są tylko o trzech sprawach, możemy zacząć je powtarzać. Warto ułożyć sobie całą wiedzę tak, aby każdy typ literatury budził wiele skojarzeń. Weźmy pod uwagę np. wojnę. Sama wojna to tylko hasło. Gdy je słyszę, to od razu otwiera mi się w głowie szereg szuflad. Bo przecież wojna to naród i jego losy (pięknie ten problem został pokazany w III części Dziadów Adama Mickiewicza; mimo że bezpośrednio o wojnie nie ma za wiele, to czuć, że dzieło powstało jako reakcja na klęskę powstania). Wojna to tragizm, czyli konieczność cierpienia, upadku, klęski (o tym jest większość dzieł polskiego romantyzmu, zaś szczególnie, oprócz wspomnianych Dziadów, Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego). Niektórym wojna kojarzy się przede wszystkim z patriotyzmem, z walką o wolność kraju, z poświęcaniem szczęścia, a nawet życia. Literatura wojenna zwykle jest patriotyczna (zob. poezję Mickiewicza, Słowackiego).

Wojna to bohaterowie, którzy zdobyli sławę (Iliada Homera jest pod tym względem niedoścignionym wzorem) albo też się zrehabilitowali (jak Kmicic z Potopu). Nie wszystkim się oczywiście udało. Niektórzy chcieli zrobić coś wielkiego, ale przegrali z własnymi słabościami (jak Kordian, tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego). Oczywiście wojna znaczy przede wszystkim śmierć (niezrównany w ukazywaniu śmierci jest Szekspir, nic więc dziwnego, że w Makbecie i Hamlecie są zawarte epizody wojenne). Prawdę mówiąc, to niewiele jest utworów, w których nie pojawia się motyw wojny, nawet w poezji Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego mowa jest o wojnie, którą wiedziemy z własnym ciałem i z szatanem (zob. sonety tego barokowego poety). A jeśli już jesteśmy przy wojnie ukazywanej nie dosłownie, lecz metaforycznie, to najlepszym przykładem jest oczywiście Dżuma Alberta Camusa. Ta powieść to świetny przykład literatury wojennej (ale zakamuflowanej) oraz miejskiej (akcja dzieje się w Oranie).

Gdyby ktoś chciał powtórzyć motyw wojny w literaturze, daję słowo, że musiałby powtórzyć wszystko. Zbierając zatem informacje o wojnie w wybranych lekturach, przy okazji powiększamy wiedzę o każdym innym dziele. Jeśli wiemy, z czym związana jest wojna w jakimś utworze (np. z cierpieniem, tragizmem, bohaterstwem, rehabilitacją, śmiercią itd.), będziemy potrafili dokonać interpretacji także dzieła nieznanego. Po prostu poszukamy w nim tych samych cech, które znamy z innych utworów. Powtarzanie motywami jest najlepszym sposobem przygotowywania się do matury pisemnej. A spośród motywów liczą się właśnie te trzy: wojna, miasto i wieś.

Literatura miejska

 Balzaka), lub metaforycznie, w czym najlepsi są Rosjanie (chociażby Fiodor Dostojewski). Także polscy pisarze nie pozostali obojętni na tę tematykę, mimo że u nas trudno o czysty temat miejski, w którym nie byłoby nic o wojnie.

Stosunkowo najmniej o wojnie, a najwięcej o mieście napisał Bolesław Prus, równie czuły na krzywdę społeczną (patrz Katarynka), jak i pragnienie przekraczania granic społecznych. Wokulski, bohater Lalki, mógł zrobić wszystko, ale nie mógł zdobyć serca Izabeli Łęckiej. Ta młoda arystokratka była już poza zasięgiem jego możliwości. Chociaż Wokulskiemu, podobnie jak wielu innym ludziom, wydawało się, że granice można przekraczać dzięki pieniądzom. Stąd tyle miejsca Prus poświęcił kwestiom finansowym. Bohaterowie Lalki zarabiają i wydają krocie. Wciąż czytamy o zawrotnych sumach, które można było stracić bądź zyskać. Ale w Lalce mowa jest też o przekraczaniu granicy dzięki nauce, np. o wzbijaniu się w przestworza na materiale lżejszym od powietrza. Ale do prowadzenia badań naukowych także potrzebne są pieniądze, a gdy ich nie ma, trudno przekraczać jakąkolwiek granicę.

Literatura miejska najczęściej dotyka problemu przekraczania granic. Zresztą jedno z dzieł miejskich nawet nosi tytuł Granica. Nie ma chyba ucznia liceum, który nie uczestniczyłby w lekcji poświęconej różnorodnym znaczeniom tytułowej granicy. Powieść Nałkowskiej to klasyczny przykład literatury miejskiej, chociaż warto pamiętać, że część akcji rozgrywa się na wsi, w rodzinnym domu Zenona Ziembiewicza. Jednak bohatera gna do miasta, czyli tam, gdzie łatwiej zrobić karierę, ale łatwiej też o moralne zatracenie.

Literatura wiejska

Intuicja mi podpowiada, że pojawi się jeden z trzech motywów, a być może wszystkie, jak było w tym roku. Być może innego wyjścia nie ma. W roku 2007 na poziomie podstawowym był temat miejski (cytuję fragment Przedwiośnia: To obce miasto stało się dla niej jeszcze bardziej obce, cudze, niepojęte, groźne, złowieszcze), a na rozszerzonym dano przykłady dzieł "dwa w jednym" (motyw miejski i wiejski). Mimo że dzieła Brunona Schulza i Gustawa Flauberta mogły być uczniom zupełnie nieznane, poradzili sobie dzięki znajomości obydwu motywów, czyli miasta i wsi.

Także w drugim temacie na poziomie rozszerzonym chodziło o to samo, tzn. o miasto (Opole) w poezji Tomasza Różyckiego oraz o wieś (Soplicowo) w Panu Tadeuszu. A na poziomie podstawowym był przykład literatury wojennej (martyrologia młodzieży wileńskiej z okresu przed powstaniem listopadowym), czyli III cz. Dziadów Mickiewicza.

Nic dodać, nic ująć. Na maturze liczy się tylko wojna, miasto i wieś. A wieś, jaka jest, każdy widzi. Zwykle na egzaminie są Chłopi Reymonta. Byli już po wielokroć, więc może nie w tym roku. Ale chłopi bywają uparci. Przygotowując się do matury, na wszelki wypadek nie zapomnijmy o motywie wiejskim.

© 2022 Perspektywy.pl   O nas | Polityka Prywatności | Znak jakości | Reklama | Kontakt!!!